α καταιγιστικά γεγονότα που συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα προκαλούν απανωτά παγκόσμια σοκ και εμπεδώνουν την πεποίθηση ότι γινόμαστε μάρτυρες δομικών αλλαγών ιστορικής κλίμακας. Γίνεται όλο και πιο καθαρό ότι κλονίζονται οι πυλώνες πάνω στους οποίους θεμελιώθηκε ο δυτικός κόσμος μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η δολοφονία του Τσάρλι Κερκ
Μολονότι οι πολιτικές δολοφονίες κάθε άλλο παρά σπάνιες είναι στην Ιστορία των ΗΠΑ, η on camera δολοφονία του ακροδεξιού ακτιβιστή και πολιτικού φίλου του Τραμπ Τσάρλι Κερκ προκαλεί έντονη ανησυχία για το αν θα πυροδοτήσει αλυσιδωτές αντιδράσεις, Η δολοφονία αποτελεί τον τελευταίο κρίκο σε μια σειρά περιστατικών πολιτικών βίας, τα οποία δείχνουν το διχασμό και την ακατάσχετη τοξικότητα της αμερικανικής πολιτικής ζωής.
Αυτό όμως που προκαλεί την πιο έντονη ανησυχία είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Τραμπ διαχειρίζεται τη δολοφονία. Ο Αμερικανός Πρόεδρος επιχειρεί να εργαλειοποίησει τη δολοφονία Κερκ, επιρρίπτοντας την πολιτική ευθύνη στην Αριστερά. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Τραμπ έσπευσε να επιρρίψει πολιτικές ευθύνες πριν καν οι αρχές ταυτοποιήσουν το δράστη -πόσο μάλλον να αποσαφηνίσουν τα κίνητρά του.
Ένας «συνηθισμένος» Αμερικανός Πρόεδρος (ή ο οποιοσδήποτε επικεφαλής μιας δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας) θα προσπαθούσε σε ανάλογη περίπτωση να κατασιγάσει την ένταση και καταπραΰνει το διχασμό. Ο Τραμπ κάνει το ακριβώς αντίθετο, ρίχνοντας λάδι στη φωτιά της εμφύλιας αντιπαράθεσης. Κι αυτό, γιατί δεν είναι ένας «συνηθισμένος» Πρόεδρος. Δεν παίζει με κανέναν από τους γνωστούς κανόνες των φιλελεύθερων δημοκρατιών.
Για την ακρίβεια τους περιφρονεί, κάτι που δεν φάνηκε μόνο στην απόπειρα πραξικοπήματος με το ντου στο Καπιτώλιο το 2021. Γίνεται σαφές καθημερινά με την πολιτεία της κυβέρνησής του. Από το στρατό που κατέβασε στου δρόμους των πόλεων που διοικούνται από τους Δημοκρατικούς έως τις βάναυσές επιθέσεις κατά της ακαδημαϊκής ελευθερίας, η κυβέρνηση Τραμπ ξεπερνάει τα όρια που ακόμα και οι πιο αυταρχικές κυβερνήσεις δεν είχαν ξεπεράσει στο παρελθόν. Ξεπερνάει δηλαδή τα όρια της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας. Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά ένα ιστορικό παράδοξο: Ενώ η Δύση είναι ιστορικά ταυτισμένη με τη φιλελεύθερη αστική δημοκρατία, ο φυσικός ηγέτης της αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παγκόσμιο παράδειγμα του ευτελισμού της. Αυτή η αντίφαση υπονομεύει έναν από τους πυλώνες του δυτικού κόσμου,
Η Ουκρανία και οι συμμαχίες
Στο Ουκρανικό η διαφωνία του Τραμπ με τους Ευρωπαίους είναι ριζική. Για πρώτη φορά από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο σημειώνεται τόσο μεγάλη διάσταση μεταξύ των ΗΠΑ και των Ευρωπαίων συμμάχων τους. Η πλειονότητα των κρατών μελών της ΕΕ (μεταξύ των οποίων η Γερμανία και η Γαλλία) δεν έχουν μόνο αντίθετη στρατηγική με τον Τραμπ για την Ουκρανία, αλλά βλέπει ότι τα οικονομικά συμφέροντά της βλάπτονται από την Αμερικανική διοίκηση -οι δασμοί είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Την ίδια στιγμή ο Τραμπ δεν χάνει την ευκαιρία να δείξει την απέχθειά του για τους Ευρωπαίους, παραβιάζονται κάθε κανόνα διπλωματικής αβρότητας.
Η μεταπολεμική Αμερικανική ηγεμονία δεν στηρίχτηκε μόνο στην ισχύ του στρατού και της οικονομία των ΗΠΑ. Διαμορφώθηκε επίσης μέσα από τη συμμαχία της Ουάσιγκτον με τις εθνικές ελίτ στην Ευρώπη και τον κόσμο. Πέρα από την αντιμετώπιση του «κομμουνιστικού κινδύνου», η συμμαχία της Δύσης είχε ως στόχο το οικονομικό όφελος (άνισο μεν, αμοιβαίο δε), ενώ προϋπόθεσή της υπήρξε ο (τυπικός) σεβασμός της εθνικής κυριαρχίας -εκτός από περιπτώσεις όπως το Ιράν, η Χιλή και η Ελλάδα όπου κινδύνευαν ζωτικά αμερικανικά συμφέροντα.
Σήμερα η διοίκηση Τραμπ αντιμετωπίζει τις αμερικανικές συμμαχίες με τελείως διαφορετικό μάτι. Γράφει ο νομπελίστας Πωλ Κρούγκμαν σε πρόσφατο άρθρο του με τον εύγλωττο τίτλο «Η παρακμή και η πτώση της Αμερικανικής Αυτοκρατορίας»: «Το δόγμα εξωτερικής πολιτικής του Τραμπ φαίνεται να είναι το Oderint dum metuant («ας με μισούν, αρκεί να με φοβούνται»), το οποίο υποτίθεται πως ήταν το αγαπημένο ρητό του αυτοκράτορα Καλιγούλα. Η Αμερική, φαίνεται να πιστεύει, είναι τόσο ισχυρή που δεν χρειάζεται συμμάχους · μπορεί να εκφοβίσει τον κόσμο ώστε να κάνει το δικό της. Όπως μου είπε ο ιστορικός Phillips O’Brien, η Ιστορία δείχνει ότι μια τέτοια πεποίθηση είναι πάντοτε λανθασμένη. Και είναι ιδιαίτερα λανθασμένη σήμερα, όταν η Αμερική είναι πολύ λιγότερο κυρίαρχη απ’ ό,τι ήταν κάποτε. Ό,τι κι αν φαντάζεται ο Τραμπ, ο κόσμος δεν μας φοβάται. Για παράδειγμα, μπορεί να νόμιζε ότι οι δασμοί του θα έκαναν την Ινδία να συρθεί κοντά του, ικετεύοντας για ανακούφιση· στην πραγματικότητα, η Ινδία δείχνει να κινείται προς στενότερους δεσμούς με την Κίνα. Στην πραγματικότητα, όχι μόνο ο κόσμος δεν μας φοβάται. Όλο και περισσότερο, δεν μας χρειάζεται». Ανεξάρτητα από το αν ασπάζεται κανείς τις εκτιμήσεις του Κρούγκμαν, εύλογα τίθεται το ερώτημα πώς μπορεί να υπάρξει η Δύση ως ενιαίο γεωπολιτικό μπλοκ, αν οι Ευρωπαίοι δεν βλέπουν τον Τραμπ ως προστάτη, αλλά ως απειλή.
Η Γάζα
Η γενοκτονία στη Γάζα δεν συνιστά μόνο ένα άγος που στιγματίζει ανεξίτηλα την εποχή μας. Ακυρώνει επίσης δύο μείζονα επιχειρήματα της δυτικής ηγεμονίας. Μεταπολεμικά η Δύση θεμελίωσε ηθικά την ηγεμονία της στον ισχυρισμό ότι προστάτευε τα ανθρώπινα δικαιώματα και διασφάλιζε έναν ορισμένο σεβασμό στους διακρατικούς κανόνες.
Στην πράξη βέβαια συνέβαιναν άλλα… Όμως πάντοτε οι Αμερικανικές και Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις φρόντιζαν να χαράσσουν όρια και να κρατάνε τα προσχήματα, προκειμένου να περιφρουρήσουν την «ηθική ανωτερότητα της Δύσης». Η αξίωση περί «ηθικής ανωτερότητας» έχει πολιτική σημασία γιατί καμία ηγεμονία δεν μπορεί να στηριχτεί μόνο στην στρατιωτική ισχύ και την οικονομική υπεροχή.
Την ώρα που ένας ολόκληρός λαός εξοντώνεται σε ζωντανή μετάδοση και βομβαρδίζονται ακόμα και οι σύμμαχοι των ΗΠΑ, ο ισχυρισμός ότι η Δύση προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους διακρατικούς κανόνες ακούγεται είτε ως αστείο είτε ως πρόκληση. Η Γάζα ακυρώνει την αξιοπιστία της Δύσης. Αλλά αν στις ΗΠΑ του Τραμπ αρκεί να τις φοβάται ο κόσμος όπως υποστηρίζει ο Κρούγμαν, τότε βρισκόμαστε μπροστά σε δύο ενδεχόμενα: Είτε ο Τραμπ οδηγεί τη Δύση σε μια νέα φάση, πολύ διαφορετική από αυτή που γνωρίζουμε · είτε η πολιτική του Αμερικανού Προέδρου θα πυροδοτήσει αποκλίνουσες στρατηγικές εντός του δυτικού μπλοκ.
