Ένας στους τρεις νέους θέλει να φύγει από την Ελλάδα καθώς είναι απαισιόδοξοι, εξουθενωμένοι, κακοπληρωμένοι και δεν έχουν εμπιστοσύνη στην ίδια τους τη χώρα.
Όταν ήταν νέος, όπως μάθαμε αυτήν την εβδομάδα, ως άλλος Φιλέας Φογκ, έκανε τον γύρο του κόσμου σε 80 ημέρες. Στην ωριμότητά του επαίρεται ότι ως πρωθυπουργός έδωσε στους νέους της χώρας του… 150 ευρώ για να ταξιδέψουν. Θα ακουγόταν αστείο, αλλά μοιάζει ειρωνικό όταν ένας στους τρεις νέους Έλληνες θέλει να φύγει μετανάστης κι όταν επτά στους δέκα δεν μπορούν να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες.
Είναι η γενιά που θα παραλάβει τα ινία ενός πλανήτη που μοιάζει να πορεύεται ολοταχώς προς την κατάρρευση. Από την κλιματική κρίση μέχρι τις αλλεπάλληλες κρίσεις της παγκόσμιας οικονομίας και τις σαρωτικές αλλαγές που φέρνει η Τεχνητή Νοημοσύνη, η GEN Z μπαίνει σιγά σιγά στην κεντρική σκηνή ενός κόσμου που μοιάζει πιο χαοτικός, περίπλοκος κι επικίνδυνος παρά ποτέ. Και σίγουρα πολύ πιο δύσκολος από εκείνον που έζησαν οι παππούδες κι οι γονείς της. Στην Ελλάδα δε οι συνθήκες ζωής τους είναι ακόμα πιο δύσκολες.
Τέσσερις νέοι άνθρωποι (που δεν έχουν χρήματα ούτε για τον γύρο της Πελοποννήσου), αλλά και η Διευθύντρια Ερευνών στο Ινστιτούτο Πολιτικών Ερευνών του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), Ιωάννα Τσίγκανου, όπως και η Δρ.Κοινωνικής Ψυχολογίας και συν- συγγραφέας στην ταυτόχρονη έρευνα που έγινε σε 12 χώρες για τους νέους σήμερα και δημοσιεύθηκε πρόσφατα, Κατερίνα Ηλιού, μας βοηθούν να μπούμε στο μυαλό μιας γενιάς, που μοιάζει με γρίφο.
Μείζον χάσμα αξιών και προσδοκιών
«Κάθε γενιά νέων αποτελεί «αίνιγμα» για τις παλαιότερες γενιές οι οποίες πάντα «ξέρουν καλύτερα»! Η αυτονόητη δύναμη και συμβολή της εμπειρίας αναφορικά με τις νεότερες γενιές έχει χάσει κάτι απο τη λάμψη της», ξεκινά να ξεδιπλώνει τη σκέψη της η Ιωάννα Τσίγκανου, Διευθύντρια Ερευνών στο Ινστιτούτο Πολιτικών Ερευνών του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ).
«Στο γενικότερο πλαίσιο «κοινωνικής ρευστότητας» που αγκαλιάζει όλες τις όψεις τις κοινωνικής ζωής η «gen z» συμβολοποιεί στον τρόπο ζωής και τα πρότυπα που ενστερνίζεται τις ρήξεις με τις παλιότερες γενιές και τις παραδεδεγμένες αξίες. Έτσι ο ατομισμός, το εγώ και το «σώμα» αποκτούν μεγάλη επιτελεστική δύναμη στην κοινωνικοποίηση και κοινωνική δραστηριοποίηση των νέων. Κάθε είδους συλλογικότητα τίθεται στο μικροσκόπιο μιας κοινωνικής καχυποψίας και αμφισβήτησης από τους νέους μέσα από την εικονική πραγματικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Και right so!!! Ποιο είναι το συλλογικό πρόταγμα, το κοινό όραμα προόδου προς το οποίο να στοχεύουν οι κοινές προσπάθειες των νέων σήμερα; Τί «όνειρο» και «όραμα» προσφέρονται προς το οποίο να απευθύνονται οι προσδοκίες; Οι δυτικού τύπου κοινωνίες πρέπει να αντιληφθούν ότι στο σημείο αυτό υπάρχει μείζον ζήτημα χάσματος γενεών, αξιών και προσδοκιών και να το επιλύσουν. Έχουν τους τρόπους και τα μέσα. Πολιτική βούληση υπάρχει;»
- 20% μόλις των νέων εργαζομένων δύνανται να ζουν μόνοι τους
- 45% αναγκάζεται να διαμένει με την οικογένειά του
ΠΗΓΗ: ΙΝΕ ΓΣΕΕ
Η Άννα, με ένα πτυχίο, ένα μεταπτυχιακό και δύο ξένες γλώσσες αυτήν την περίοδο είναι άνεργη, αν και «με την πολυτέλεια ενός δικού μου σπιτιού και την στήριξη της οικογένειάς μου», όπως χαρακτηριστικά λέει. «Ένας νέος άνθρωπος πρέπει να είναι “πολυεργαλείο”, να μπορεί να φέρει εις πέρας ταυτόχρονα διάφορα καθήκοντα και να είναι ευέλικτος ως προς το αντικείμενό του», μας λέει. Ακριβώς αυτό κάνει τώρα η Άννα ξεκινώντας να φτιάχνει σιγά σιγά ένα προφιλ ελεύθερου επαγγελματία, κυνηγώντας ταυτόχρονα δουλειές σε τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις. «Φυσικά έχω σκεφτεί να φύγω από την Ελλάδα: δεν έχουμε κοινωνικές παροχές, το ΕΣΥ καταρρέει και η γενιά μας θα χρειαστεί να βρει τρόπο να συνταξιοδοτηθεί με ίδιους πόρους. Ακόμα ωστόσο μένω εδώ και το παλεύω. Για πόσο ακόμα, άγνωστο…»
- 70% δηλώνουν πως το εισόδημά τους δεν επαρκεί για τις βασικές ανάγκες.
- 62% εξαρτώνται οικονομικά από τους γονείς τους.
ΠΗΓΗ: ΙΝΕ ΓΣΕΕ
«Όπου και να πάω η Ελλάδα με πληγώνει»
«Η Gen Z είναι πολύ διαφορετική από τις προηγούμενες, τόσο τους millennials πόσο μάλλον τους boomers!», μας λέει η κα Τσίγκανου. «Την καθόρισε η πανδημία και τα μέτρα αντιμετώπισής της. Δεδομένων των διαδοχικών και επάλληλων κρίσεων (οικονομικής, ανθρωπιστικής, υγειονομικής) δημιουργήθηκαν συνθήκες «στοχοποίησης» της νεολαίας. Πρέπει να αντιληφθούμε ότι οι κοινωνίες δεν πορεύονται στιγματίζοντας το πιο ανθηρό και δυναμικό τμήμα του πληθυσμού τους και όταν το πράττουν μένουν είτε στάσιμες είτε οπισθοδρομούν. Ο δε «στιγματισμός» που επιφέρει μια έκπτωση κύρους, γοήτρου, δύναμης και εξουσιών της νεολαίας επιστρέφει στην κοινωνία ημών των λοιπών επιφέροντας ρήξεις και τομές που διευρύνουν υπάρχοντα χάσματα και τραυματίζουν την κοινωνική συνοχή».
Ο Αλέξανδρος μοιάζει σαν να επιβεβαιώνει απολύτως τη θέση της κα Τσίγκανου. «Διαγνώστηκα με κατάθλιψη και θεωρώ πως η χώρα έχει παίξει το ρόλο της σε αυτό – ειδικά την περίοδο της πανδημίας. Αλλά και τώρα, όπως έλεγε ο Σεφέρης, “όπου και να πάω η Ελλάδα με πληγώνει”. Ως εικαστικός είναι σχεδόν αδύνατον να ζήσω εδώ από τη δουλειά μου, ενώ η τέχνη υποστηρίζεται περισσότερο σε άλλες χώρες. Θέλω να φύγω από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου…»
Μεγαλωμένοι μέσα στην οικονομική κρίση και γνωρίζοντας ως μοναδική πραγματικότητα μια εργασιακή ζούγκλα, με ένα πολιτικό σύστημα που δυσλειτουργεί και θεσμούς που δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη, με την κομματική εκπροσώπηση σε κρίση όπως άλλωστε και ο συνδικαλισμός, σε μια εποχή που τα μεγάλα οράματα έχουν υποχωρήσει, αυτοί οι νέοι άνθρωποι έχουν αναγκαστικά έναν χαμηλό ορίζοντα προσδοκίας. Και πως αλλιώς, όταν οι υλικές συνθήκες της ζωής τους δεν επιτρέπουν όχι μονάχα τα μεγάλα όνειρα, αλλά ούτε καν αυτές τις μικρές χαρές.
- 72% των νέων εργαζομένων δεν διαβλέπει επαγγελματικές ευκαιρίες στη χώρα.
- 60% βιώνει εξουθένωση.
ΠΗΓΗ: ΙΝΕ ΓΣΕΕ
Ο Κυριάκος αναπτύσσει συστήματα τεχνητής νοημοσύνης σε μια εταιρεία. Στα 30 του έχει ζήσει σε αρκετές χώρες στο εξωτερικό. Αν κι επέστρεψε στην Ελλάδα, έχει στείλει ήδη το βιογραφικό του σε εταιρείες της βόρειας Ευρώπης. Τι είναι αυτό που τον διώχνει από τη χώρα ξανά; «Βλέπω περισσότερα εμπόδια παρά επιλογές», μας λέει. «Δεν υπάρχει εξέλιξη στη χώρα, δεν μπορεί να πλανάρεις το μέλλον σου. Φαινομενικά υπάρχουν ευκαιρίες, ωστόσο ο ανταγωνισμός είναι αυξημένος κι η απορρόφηση μικρή. Όσοι αποφασίζουν να μείνουν εδώ πρέπει να έχουν πολλαπλά εισοδήματα – ας πούμε περιουσία από την οικογένειά τους. Οι κοινωνικές παροχές είναι πολύ λίγες κι έτσι πρέπει να δουλέψεις περισσότερο και σκληρότερα και μάλιστα σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από διαφθορά κι αναξιοκρατία».
- 46% αισθάνεται ότι η δουλειά του επιβαρύνει την υγεία του.
- 62% δηλώνει ότι η εργασία επηρεάζει αρνητικά την προσωπική του ζωή.
ΠΗΓΗ: ΙΝΕ ΓΣΕΕ
Το 2024, με την υποστήριξη του γερμανικού Ιδρύματος Friedrich Ebert Stiftung, πραγματοποιήθηκε μια μεγάλης κλίμακας έρευνα σε 12 χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης με στόχο να διερευνήσει τις αξίες, τις απόψεις και τις προτιμήσεις των νέων 14–29 ετών. Στην Ελλάδα την έρευνα, στην οποία συμμετείχαν 1.000 άτομα, υπογράφουν οι ερευνήτριες του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, Μανίνα Κακεπάκη και Κατερίνα Ηλιού, με την οποία και μιλάμε σήμερα.
- 30,7 % των νέων ζουν με οικονομικούς περιορισμούς, όπου καλύπτονται μόνο οι βασικές ανάγκες.
- 8,6 % επιβιώνουν σε συνθήκες φτώχειας.
- 7,8 % ζουν σε ευημερία.
ΠΗΓΗ: FES
Αισιόδοξοι για την για την προσωπική τους μελλοντική πορεία, αλλά απαισιόδοξοι για τη χώρα τους, μάλλον μετρίως ικανοποιημένοι είναι οι Έλληνες νέοι από τη ζωή τους. Αυτή η φαινομενική αντίφαση είναι το πρώτο από τα ερωτήματα που θέσαμε στην κα Ηλιού. «Η αισιοδοξία για το προσωπικό τους μέλλον είναι αναμενόμενη, λόγω της ηλικιακής τους φάσης και είναι χαρακτηριστικό ότι φθίνει στις ηλικίες μετά την ενηλικίωση», μας λέει η ερευνήτρια.
«Το πλαίσιο της ζωής τους καθορίζεται από την αναζήτηση επαγγελματικού προσανατολισμού, την επιδίωξη απασχόλησης και σταδιακής ανεξαρτητοποίησης από την γονική οικογένεια. Αυτή η ατομική αισιοδοξία πιθανά σχετίζεται με τη στήριξη, που οι ίδιοι/ες δηλώνουν ότι λαμβάνουν από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Αντίθετα, η καταγεγραμμένη απαισιοδοξία σχετικά με το συλλογικό μέλλον της ελληνικής κοινωνίας πιθανόν αντανακλά ευρύτερες ανησυχίες για θεσμικά ζητήματα, καθώς σε σχετική ερώτηση αναδεικνύονται προβληματισμοί γύρω από τη λειτουργία του κράτους πρόνοιας, όπως το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, η αγορά εργασίας και οι συντάξεις».
- 29,3 % των νέων δηλώνει «ισχυρή» ή «πολύ ισχυρή» επιθυμία να μεταναστεύσει σε άλλη χώρα
- 35,4 % «δεν προτίθενται να μεταναστεύσουν» ή έχουν «μικρή» επιθυμία
- 31,4 % έχουν μέτρια επιθυμία μετανάστευσης.
ΠΗΓΗ: FES
«Πιθανά, καθώς οι ερωτώμενοι/ες είναι γεννημένοι/ες μεταξύ των ετών 1995-2010, να επικεντρώνουν στο ζήτημα των συντάξεων, επειδή μεγάλωσαν στην εποχή της οικονομικής κρίσης και της εργασιακής επισφάλειας και έχουν ενδοοικογενειακά βιώματα για τις συντάξεις, που λειτούργησαν ως μέσο στήριξης των μελών της οικογένειας κατά την οικονομική κρίση», τονίζει η ερευνήτρια.
- 25,3 % δίνουν προτεραιότητα στις «υψηλότερες αποδοχές» ως το σημαντικότερο κίνητρο για την μετακίνηση από τη χώρα
- 15,1 % τη «βελτίωση του βιοτικού επιπέδου»
- 8,5 % τις «καλύτερες δυνατότητες απασχόλησης»
ΠΗΓΗ: FES
Με αναμενόμενες ατομικιστικές προτεραιότητες λόγω της πορείας τους προς την ανεξαρτησία της ενηλικίωσης, αλλά και υποστηρικτές της ισότητας και των κοινωνικών δικαιωμάτων για όλους, όπως μας εξηγεί η κα Ηλιού, οι νέοι άνθρωποι δίνουν προτεραιότητα στην αυτοδυναμία και την ισχύ (δηλ. ανεξαρτησία, ανάληψη ευθυνών, επιτυχημένη σταδιοδρομία) και επικεντρώνουν στην ατομική ενδυνάμωση έναντι της συλλογικής δράσης. Κι ένας στους τρεις δηλώνει έτοιμος να μεταναστεύσει. Τι διώχνει τους νέους από τη χώρα;
«Η εργασιακή επισφάλεια και η αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης μπορεί να αποτελέσουν κίνητρο για τη μετανάστευση των νέων», λέει η κα Ηλιού. «Οι συμμετέχοντες/ουσες στην έρευνα δεν είναι μόνο νέοι/ες ηλικιακά, χωρίς οικογενειακές και επαγγελματικές δεσμεύσεις, αλλά και πολίτες της Ε.Ε. με ιδιαίτερες δεξιότητες στην ψηφιακή διαβίωση, που ξεπερνά τα εθνικά όρια. Θα μπορούσαν, λοιπόν, να θεωρηθούν κοσμοπολίτες και ώριμοι-ικανοί πολίτες για εξωτερική μετανάστευση».
Αφήνουμε τον επίλογο στον Μάνο – ίσως συνοψίζει καλύτερα από όλους το αίσθημα πίσω από τις εκατοντάδες λέξεις που διαβάσατε προηγούμενος. Είναι προγραμματιστής. Αν και υπάρχει ζήτηση στον κλάδο του και εκτιμά ότι σίγουρα θα έχει σταθερή εργασία με σχετικά καλές απολαβές, φλερτάρει κι εκείνος με την ιδέα της φυγής. «Αν κι έχω το προνόμιο να με στηρίζει η οικογένειά μου και να μην δίνω μονάχα αγώνα επιβίωσης, έχω σκεφτεί να φύγω στο εξωτερικό. Νιώθω ότι δεν μας αξίζει αυτό που συμβαίνει στη χώρα – ακόμα κι έχοντας μια σταθερή δουλειά, ζούμε σε συνθήκες εκμετάλλευσης. Το χειρότερο ίσως είναι ότι ζούμε σε μια ανελεύθερη δημοκρατία. Νομίζω ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που ασχολείται με την πολιτική και δεν αντιλαμβάνεται τις άσχημες συνθήκες, μόνο όσοι έχουν την πολυτέλεια να μην ασχολούνται».
