Αγόρια μαθητές, μην τολμήσετε να γίνετε “φερέφωνα” των “γυναικών” σας.
Αυτό ήταν το μήνυμα που διαπέρασε το παράλληλο κείμενο που εξετάστηκε στα Αρχαία Ελληνικά στις Πανελλήνιες.
Αν νομίζετε ότι υπερβάλλουμε κάπου, ρίξτε μια ματιά παρακάτω για να καταλάβετε ιδίοις όμμασι:
Δείτε τα θέματα και τις απαντήσεις όπως τις δίνουν τα Φροντιστήρια Παπαδέα:
Ποια ισότητα φύλων;
Πάμε να δούμε τι έγινε εδώ.
Στο τελευταίο (5ο) παράδειγμα με το “φερέφωνο” (“Κατάντησες φερέφωνο της γυναίκας σου”), αναπαράγει την αναχρονιστική ιδέα ότι είναι υποτιμητικό για έναν άντρα να “συμμορφώνεται” ή να “επηρεάζεται” από τη γυναίκα του, λες και η γυναίκα είναι άνθρωπος δεύτερης κοινωνικής κατηγορίας. Ακόμη και ο όρος “γυναίκα σου”, εμφανίζεται με μια φερόμενη κτητικότητα.
Πρόκειται προφανώς για μια διατύπωση που βασίζεται σε παθογενή παραδοσιακά πατριαρχικά πρότυπα που θεωρούν την “υποταγή” του άντρα στη γυναίκα ως κάτι ανεπιθύμητο και υποτιμητικό. Είναι σχεδόν περιττό αλλά αναγκαίο να πούμε πως τέτοιες φράσεις αντικατοπτρίζουν έμφυλα στερεότυπα και σεξισμό διαιωνίζοντάς τον, και δυστυχώς απαντώνται σε επίσημες Πανελλήνιες εξετάσεις στις οποίες διαγωνίζονται παιδιά για να εισέλθουν στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα του τόπου.
Θεωρητικά τέτοιου είδους κείμενα θα έπρεπε επίσης να φέρουν ουδέτερο παιδαγωγικό χαρακτήρα (για να μελετηθεί η ετυμολογία και οι συγγενείς λέξεις), ωστόσο η χρήση της γλώσσας που χρησιμοποιείται εδώ διολισθαίνει σε απαξιωτικές αναφορές που ντροπιάζουν την επιτροπή και το αρμόδιο υπουργείο, συλλήβδην.
Το παράδειγμα επίσης “Στις εκπτώσεις η κόρη μου συνήθως ψωνίζει πολλά φορέματα” μπορεί να περιγράφει μια “προσωπική προτίμηση ή συνήθεια της κόρης”, αναπαράγοντας ωστόσο ξεκάθαρα ένα στερεότυπο που εντάσσει τις γυναίκες σε ένα γενικότερο πλαίσιο κατά το οποίο φέρονται να παρουσιάζονται μόνο ως καταναλώτριες ρούχων και μόδας.
Στο συγκεκριμένο διαγώνισμα Αρχαίων, ο στόχος ήταν η χρήση ετυμολογικά συγγενών λέξεων, όχι η παρουσίαση στερεοτύπων. Όμως, οι φράσεις αυτές θα περίμενε κανείς να επιλεχθούν προς αξιολόγηση φέροντας ένα περιεχόμενο που θα αποφεύγει άσκοπες έμφυλες συνδηλώσεις, κάτι που προκαλεί αν μη τι άλλο, εύλογες απορίες για το πώς επιλέχθησαν.
Οκ, αν θέλουμε να διδάξουμε τους μαθητές μας τη “ματσίλα” και το φθηνό αντριλίκι, πάμε βέβαια, πάσο.
Παράλληλα, τα παραπάνω ακολουθούν μια γενικότερη φιλοσοφία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος το οποίο έχει εξοβελίσει από τις τάξεις του την κοινωνιολογία αλλά και τη σεξουαλική αγωγή ως υποχρεωτικά μαθήματα, κάτι που θα έπρεπε να υπάρχει από τις πρώτες τάξεις.
Διότι μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να ενθαρρυνθεί με ουσία η ισότητα, η αποδοχή, ο σεβασμός και η πάταξη των έμφυλων προβλημάτων που βρίσκουμε μπροστά μας διαρκώς – και δη, στον χώρο της εργασίας.
Γλωσσικός σεξισμός
Και για να το πάμε ένα βήμα παραπέρα, θα αναμέναμε από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα να προχωρήσει σταδιακά και στην αλλαγή χρήσης της γλώσσας στα σχολικά εγχειρίδια, με τη χρήση των όρων να είναι πιο συμπεριληπτικός. Η δομή της ελληνικής γλώσσας βασίζεται στην κυριαρχία του αρσενικού γένους και την επιβολή του στο θηλυκό. Από το γεγονός αυτό προκύπτει και το φαινόμενο του γλωσσικού σεξισμού, το οποίο είναι πολύ έντονο στην περίπτωση της ελληνικής γλώσσας χωρίς να έχουν γίνει απαραίτητα βήματα προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Ακόμη και σήμερα σε επίπεδο σημασιολογίας, ο γλωσσικός σεξισμός στα ελληνικά γίνεται εύκολα ορατός από μια απλή περιδιάβαση στα σημασιολογικά πεδία των λημμάτων άντρας και γυναίκα.
- Οι εκφράσεις που συνδέονται με την έννοια ‘άνδρας’ έχουν συνήθως θετική σημασία: γενναίος, ειλικρινής, αρρενωπός, λεβέντης (ανδρικός: ανδροπρεπής, γενναίος, αρρενωπός).
- Οι εκφράσεις που συνδέονται με την έννοια ‘γυναίκα’ έχουν συνήθως μειωτική σημασία: πονηρή, καπάτσα, στρίγγλα, αιτία του κακού, πειρασμός.
- Επίσης, τα περισσότερα λήμματα με πρώτο συνθετικό το γυναίκα έχουν και αυτά μειωτική χρήση και ερμηνεία (π.χ. γυναικοδουλειά).
Ένα ακόμη παράδειγμα είναι τα θηλυκά επαγγελματικά ονόματα που αποτελούν ένα ακόμη σημαντικό ζήτημα, με το οποίο ασχολήθηκε παγκοσμίως η φεμινιστική γλωσσολογία, καθώς ενισχύουν την ανισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών (πχ, βουλεύτρια αντί για η βουλευτής).
Φυσικά, για να φτάσουμε στα παραπάνω πρέπει να λυθούν άλλες εκκρεμότητες, όπως το να μην διατυπώνουμε σε εξετάσεις πανελλαδικών πως οι άντρες που κάνουν όσα τους πουν τα κορίτσια τους, είναι “φλώροι”.
Αναμένουμε αντιδράσεις και απαντήσεις από τους αρμοδίους.
