Τον χαρακτηρισμό «νομάδες» τον θεωρούν ποιητικό αλλά ανακριβή. Μια πιο ρεαλιστική περιγραφή της κατάστασής τους θα ήταν η λέξη «όμηροι» – ανθρώπους που μια συγκεκριμένη πολιτική θεωρεί αναλώσιμους. Οι αναπληρωτές εκπαιδευτικοί βρίσκονται και πάλι έτοιμοι για μετακινήσεις, με τη ζωή τους συσκευασμένη, σε έναν αγώνα δρόμου με το χρόνο για εύρεση στέγης.
Η Αλεξία Λιάγκουρα, εκπαιδευτικός με 25ετή εμπειρία, αναρωτιέται τι μπορεί να συμπεριλάβει κανείς σε μια βαλίτσα: τα όνειρα των σπουδών, τη χαρά του πτυχίου, ή την πικρία μιας ζωής που γεμίζει κενά στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Το γεγονός ότι χιλιάδες αναπληρωτές απασχολούνται ετησίως για τη λειτουργία των σχολείων αποδεικνύει τις τεράστιες ανάγκες. Ο στόχος τους; Να αναπληρώσουν τον εαυτό τους, με ελπίδα μιας μόνιμης θέσης και σταθερότητας. Παρά τις πρόσφατες μόνιμες προσλήψεις, οι αναπληρωτές παραμένουν πολλαπλάσιοι.
Η κατάσταση αποκαλύπτει μια πραγματικότητα: Οι πάγιες ανάγκες του συστήματος αντιμετωπίζονται ως έκτακτες. Χιλιάδες εργαζόμενοι ζουν για χρόνια σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης, κυνηγώντας το όνειρο της μονιμότητας, με συνέπειες για όλους τους εμπλεκόμενους.
Σύμφωνα με έρευνες, οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν υψηλό άγχος και εξάντληση, με τους αναπληρωτές να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι. Μια έρευνα της Αγγελικής Τουραμάνη σε 418 αναπληρωτές έδειξε ότι:
- Το 82% διάλεξε το επάγγελμα από αγάπη για τη διδασκαλία.
- Το 90,7% επιθυμεί να εργαστεί στο ίδιο σχολείο για αρκετά χρόνια.
- Το 94,5% πιστεύει ότι η μακροχρόνια παραμονή σε ένα σχολείο βοηθά στη δημιουργία καλύτερων σχέσεων με τους μαθητές.
Η εμπειρία του να βρεθεί κανείς στη θέση ενός αναπληρωτή είναι τρομακτική. Φανταστείτε να προσλαμβάνεστε και να απολύεστε ετήσια, αναγκαζόμενοι να ξεκινάτε από το μηδέν κάθε Σεπτέμβριο σε ένα νέο μέρος, με νέους συναδέλφους και μαθητές.
Ο Αλέξανδρος, 45 ετών και πατέρας δύο παιδιών, ετοιμάζεται για έκτη χρονιά να φύγει από το σπίτι του. Εισήλθε στην εκπαίδευση λόγω των χαμηλών αμοιβών στον ιδιωτικό τομέα. Τώρα, αν και δεν του περισσεύουν χρήματα, «αγοράζει» μόρια μέσω της υπηρεσίας του, ελπίζοντας σε μια τοποθέτηση κοντά στο σπίτι του σε 3-4 χρόνια. Η διαδικασία είναι άμεση: με ένα SMS ενημερώνεται για τον νομό, και στη συνέχεια πρέπει μέσα σε τρεις μέρες να βρει σπίτι, κάτι που απαιτεί προκαταβολές που είναι δύσκολο να καλυφθούν όταν το καλοκαίρι παίρνει επίδομα ανεργίας και ο πρώτος μισθός έρχεται τον Οκτώβριο. Βλέπει την οικογένειά του μία φορά το μήνα, θεωρώντας τον εαυτό του τυχερό που δουλεύει σε ηπειρωτική Ελλάδα και όχι σε τουριστικό προορισμό με απλησίαστα ενοίκια.
Χιλιάδες εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν οξύ στεγαστικό πρόβλημα. Ένα περιστατικό στα Χανιά τον περασμένο Απρίλιο είναι χαρακτηριστικό: ένας ιδιοκτήτης έκοψε τα utilities σε μια εκπαιδευτικό για χρέος 100 ευρώ για να την αναγκάσει να φύγει, με αποτέλεσμα αυτή να ολοκληρώσει τη σχολική χρονιά σε κάμπινγκ.
Ο Δημήτρης Χαρτζουλάκης, μόλις διορίστηκε μόνιμος στα 34 του μετά από 7 χρόνια περιπλάνησης, αναφέρει ότι κάποιοι παραμένουν αναπληρωτές για δεκαετίες. Περιγράφει μια εργασιακή σχέση με λιγότερα δικαιώματα και αδικίες στις τοποθετήσεις, με ορισμένους να αναγκάζονται να υπηρετούν σε πολλά σχολεία την εβδομάδα. Παρά τα δύσκολα, το σχολείο παραμένει ένας ζωντανός χώρος και η σχέση με τους μαθητές είναι το κύριο κίνητρο.
Ωστόσο, η ζωή μπορεί να είναι τόσο αβίωτη που πολλοί εγκαταλείπουν. Πέρυσι, 483 θέσεις δεν καλύφθηκαν λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος, ενώ πάνω από 1.500 αναπληρωτές είχαν φύγει από τις τάξεις μέχρι τον Μάιο.
Η Μαρίνα αποφάσισε να παραιτηθεί από το όνειρό της μετά από χρόνια αναπλήρωσης. Η συνεχής μετακίνηση και η αβεβαιότητα την οδήγησαν να στραφεί στην ιδιωτική εκπαίδευση, νιώθοντας πλέον πιο ήρεμη και χαρούμενη αλλά και πονοψυχισμένη.
Το κόστος για να γίνει κανείς μόνιμος είναι υψηλό, τόσο σε χρόνο μακριά από το σπίτι, όσο και σε χρήματα για μεταπτυχιακά για μόρια. Ζουν σαν φτωχοί μετανάστες, χωρίς οικονομικό περιθώριο για απρόσμενα έξοδα, με τις οικογένειές τους να μεγαλώνουν μακριά τους.
Σύμφωνα με την έρευνα:
- Το 40,7% σκέφτεται να εγκαταλείψει το επάγγελμα.
- Το 50,5% δέχεται διαφορετική μεταχείριση από τους μόνιμους.
- Το 45,9% θεωρεί την κατανομή της εργασίας άνιση.
Πολλοί αναρωτιούνται αν αξίζει ο κόπος, αλλά η αγάπη για τη διδασκαλία και η σχέση με την τάξη είναι το κύριο κίνητρο. Ωστόσο, η αστάθεια μεταδίδεται και στους μαθητές, που βλέπουν τον αναπληρωτή ως προσωρινό, καταστρέφοντας την πιθανότητα δημιουργίας βαθιών εκπαιδευτικών και ανθρωπίνων σχέσεων.
Η Λιάγκουρα χαρακτηρίζει τον θεσμό της αναπλήρωσης ως παθογένεια του συστήματος. Το επάγγελμα έχει χάσει τη λάμψη του, κάτι που φαίνεται και από τις χαμηλές βάσεις εισαγωγής στις παιδαγωγικές σχολές. Η ανάγκη για μια σοβαρή συζήτηση για το μέλλον και τη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης είναι πλέον επείγουσα, αλλά δυστυχώς φαίνεται να παραμένει ένα όνειρο.
