Σε ένα στενό διαμέρισμα δύο υπνοδωματίων, ο 51χρονος αγρότης Κωνσταντίνος Παπαϊωάννου ζει μαζί με τη σύζυγό του, τα δύο τους παιδιά και τη μητέρα του. Το παλιό του σπίτι στη Μεταμόρφωση είναι πια ακατοίκητο, με τους σοβάδες να έχουν μουχλιάσει και το σημάδι πάνω από την πόρτα να θυμίζει μέχρι πού έφτασε το νερό.
Δεν πρόκειται να επιστρέψουν… Δύο χρόνια μετά την κακοκαιρία Daniel, που μετέτρεψε τα χωράφια σε απέραντες λίμνες, η Μεταμόρφωση είναι ένα από τα δεκάδες χωριά του κάμπου που παραμένουν μισοεγκαταλελειμμένα.
Οι πρώτοι κλιματικοί πρόσφυγες στην Ευρώπη
Οι οικογένειες που έφυγαν είναι οι πρώτοι κλιματικοί πρόσφυγες στην Ευρώπη, γράφει το Politico. Eκτοπισμένοι από ακραία καιρικά φαινόμενα, αντιμετωπίζουν πλέον την οικονομική αδυναμία να καλύψουν τα ενοίκια στις κοντινές πόλεις και μιας γραφειοκρατίας που έχει «παγώσει» τις αποφάσεις για το αν και πού θα ανακατασκευαστούν κοινότητες ολόκληρες.
«Από το σπίτι μας έχουν μείνει μόνο οι τοίχοι και τα παράθυρα. Είναι αδύνατο να το ξαναχτίσουμε από το μηδέν», λέει ο κ. Παπαϊωάννου.
Η οικογένεια ζει σήμερα σε επιδοτούμενο από το κράτος διαμέρισμα, αλλά οι πληρωμές καθυστερούν και η επιδότηση πρόκειται να λήξει. Η πιθανή παράτασή της παραμένει στο τραπέζι, χωρίς όμως να υπάρχει συγκεκριμένη λύση. Η κυβέρνηση είχε υποσχεθεί μετεγκατάσταση σε ασφαλέστερο έδαφος, αλλά δύο χρόνια μετά οι μελέτες παραμένουν ημιτελείς, καταγγέλλουν οι κάτοικοι.
Ο Daniel έριξε σε λίγες μόνο ώρες βροχή που αντιστοιχεί σε περισσότερο από ένα χρόνο στην κεντρική Ελλάδα
Για την 70χρονη Ζωή Παπαϊωάννου, η εγκατάλειψη του τόπου όπου γεννήθηκε αποτελεί έναν αποχωρισμό που δεν ήθελε ποτέ. «Οι οικογένειες με μικρά παιδιά δεν επιστρέφουν στα χωριά. Αν ο σύζυγός μου ήταν ζωντανός, θα είχαμε επιστρέψει. Γεννήθηκα εκεί και θέλω να πεθάνω εκεί. Αλλά θα ακολουθήσω τα παιδιά μου όπου πάνε», λέει.
Η νύχτα της 5ης Σεπτεμβρίου 2023 ήταν ακριβώς αυτή που άλλαξε τα πάντα: το νερό έφτασε ως τα κεραμίδια της στέγης. Η 70χρονη κατάφερε να απομακρυνθεί με μια εικόνα της Παναγίας, το πιεσόμετρο και το βιβλιάριο υγείας της. Λυπάται που δεν κατάφερε να σώσει τις οικογενειακές φωτογραφίες.
Στη Μεταμόρφωση ο 60χρονος Κωνσταντίνος Τσιούκας λέει πως αυτός και η σύζυγός του σώθηκαν αλλά «δεν θέλουμε να επιστρέψουμε εδώ. Θα φοβόμαστε πάντα τις πλημμύρες. Γιατί να ξαναπεράσω αυτό το δράμα; Γιατί να το περάσω αυτό στα παιδιά μου;».
Εκτιμά ότι μόλις 40 οικογένειες επέστρεψαν χωρίς, μάλιστα, να έχει γίνει καμία κυβερνητική επιθεώρηση για την ασφάλεια των σπιτιών. Πολλοί επέστρεψαν επειδή δεν μπορούσαν να αντέξουν το κόστος του ενοικίου.
Στο καφενείο του χωριού, το μοναδικό μαγαζί που ξανάρχισε να λειτουργεί, η 55χρονη Φανή Νταντού περιγράφει μια κοινότητα που έχει χάσει την καθημερινότητά της: «Αν ήμουν 30 ετών, θα φεύγαμε. Θα πηγαίναμε στη Γερμανία να πλένουμε πιάτα. Αυτό ήταν ένα ζωντανό χωριό με τρία ή τέσσερα καφενεία, αλλά τώρα έχουμε μόνο κηδείες».
Ελληνικά χωριά εξαφανίστηκαν από τον χάρτη μετά τον Daniel
Μια περιοχή κάτω από το νερό
Ο Daniel έριξε σε λίγες μόνο ώρες βροχή που αντιστοιχεί σε περισσότερο από ένα χρόνο στην κεντρική Ελλάδα. Σύμφωνα με την υπηρεσία παρακολούθησης Copernicus της Ε.Ε., περίπου 750 τετραγωνικά χιλιόμετρα -έκταση αντίστοιχη με αυτή της Νέας Υόρκης- πλημμύρισαν, μεγάλο μέρος των οποίων αποτελεί καλλιεργήσιμη γη.
Η Θεσσαλική πεδιάδα, που επηρεάστηκε περισσότερο, παράγει περίπου το 25% της γεωργικής παραγωγής της χώρας: σιτάρι, κριθάρι, ρεβίθια, φακές και φιστίκια.
«Δεν υπήρχε απολύτως κανένας σχεδιασμός», δηλώνει ο Δημήτρης Κουρέτας, περιφερειάρχης Θεσσαλίας, και παρουσιάζει χάρτες με έργα πρόληψης πλημμυρών, όπως τροποποιήσεις στις κοίτες ποταμών και φράγματα στα βουνά, τα οποία όμως δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί. «Το τρέχον σύστημα μπορεί να διαχειριστεί μόνο το 40% περίπου του όγκου νερού του Daniel», προσθέτει.
Το ερώτημα αν αξίζει να ξαναχτιστούν τα χωριά ή αν πρέπει να μετεγκατασταθούν παραμένει ανοιχτό και διχάζει
Η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει το πρόβλημα: η ίδια περιοχή πλέον αντιμετωπίζει το δίλημμα πλημμύρας και ξηρασίας. Ξηρότερα καλοκαίρια, σε συνδυασμό με την υπερχρήση υπόγειων υδάτων, έχουν φέρει σημαντική έλλειψη νερού και συγκρούσεις μεταξύ αγροτών για τη διανομή του.
«Το χειμώνα δουλεύουμε για να συντηρήσουμε τα αναχώματα, ώστε να μην πλημμυρίσουμε», λέει στο Politico ο 77χρονος αγρότης Κωνσταντίνος Τασιόπουλος, που μετακόμισε στην Καρδίτσα μετά τον Daniel. «Το καλοκαίρι δεν έχουμε αρκετό νερό για άρδευση. Σύντομα δεν θα έχουμε καν νερό για να πιούμε. Θα γίνει έρημος», συμπληρώνει.
Οι οικονομικές και υγειονομικές συνέπειες ήταν επίσης σοβαρές: η πλημμύρα του 2023 εκτιμάται ότι σκότωσε περίπου 100.000 ζώα, ενώ ακολούθησαν μαζικές σφαγές δεκάδων χιλιάδων προβάτων και αιγών λόγω ασθενειών που εξαπλώθηκαν γρήγορα.
«Αυτό το μέρος ήταν γεμάτο ζωή, πάντα είχαμε χιλιάδες χοίρους», θυμάται ο χοιροτρόφος Γιώργος Διδάγελου, που έχασε 6.600 χοίρους. «Ακόμα βλέπω εφιάλτες από εκείνη τη νύχτα».
Ήταν τόσο δύσκολη η απομάκρυνση των πτωμάτων, που ακόμη και σήμερα τα υπολείμματα κάποιων ζώων είναι ορατά στην εγκαταλελειμμένη φάρμα αναπαραγωγής του Διδάγελου.
Νεκρά ζώα από τον Daniel στη Θεσσαλία
Ανακατασκευή ή μετεγκατάσταση
Ενώ οι κάτοικοι παραμένουν διάσπαρτοι, το ερώτημα αν αξίζει να ξαναχτιστούν τα χωριά ή αν πρέπει να μετεγκατασταθούν παραμένει ανοιχτό και διχάζει. Στο χωριό Βλόχος, πριν από την πλημμύρα ζούσαν περίπου 400 άνθρωποι. Σήμερα, λιγότεροι από το ένα τρίτο έχουν επιστρέψει.
Πρόσφατο δημοψήφισμα για μετεγκατάσταση διχάζει την τοπική κοινότητα: ενώ το 65% ψήφισε υπέρ της μετεγκατάστασης, οι αρχές απαντούν ότι αυτό δεν επαρκεί για να προχωρήσει ένα συλλογικό σχέδιο.
«Μας λένε ότι αν θέλουμε μετεγκατάσταση, πρέπει να συμφωνήσουμε όλοι. Αλλά αυτό είναι αδύνατο», λέει ο Βασίλης Καλογιάννης, επικεφαλής του χωριού. Η απόφαση μοιάζει να «ανήκει» στο κράτος, αλλά οι καθυστερήσεις και η αβεβαιότητα αφήνουν το μέλλον ανοιχτό.
Ο 54χρονος τεχνίτης Βασίλης Γαλάνης ζει τώρα στην Καρδίτσα με τη σύζυγό του και τα τρία τους παιδιά. Αν η μετεγκατάσταση δεν προχωρήσει, σκέφτεται να φύγει από τη χώρα. «Δεν πρόκειται να ξοδέψω μια περιουσία εδώ και να την χάσω ξανά. Τα παιδιά μου δεν πρόκειται να μείνουν ούτως ή άλλως», καταλήγει.
