Η παγκόσμια ζήτηση για ψάρια αυξάνεται σταθερά και καθώς τα αποθέματα των θαλασσών εξαντλούνται και η παραδοσιακή αλιεία υποχωρεί, οι υδατοκαλλιέργειες αποκτούν ρόλο – «κλειδί».
Υπόσχονται να θρέψουν έναν παγκόσμιο πληθυσμό, που σύμφωνα με τις προβλέψεις αναμένεται να αγγίξει τα 9,7 δισ. μέχρι το 2050, όπως σημειώνει ο Αλεσάντρο Λοβατέλι, στέλεχος του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ. Ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα σε σχέση με τις υδατοκαλλιέργειες; Πώς εξαπλώνεται ο κλάδος και ποιες είναι οι προοπτικές του; Ποια είναι η άποψη των τοπικών κοινωνιών; Τις θέλουν στα νερά τους ή τις μάχονται; Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.
Σύμφωνα με τον Νίκο Χαραλαμπίδη, διευθυντή της Greenpeace Ελλάδας, «είναι μια δραστηριότητα που επικεντρώνεται κατά 95% στις εξαγωγές. Δεν είναι εδώ για να καλύψει τις ανάγκες του τοπικού πληθυσμού, αλλά τις ανάγκες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, κάτι που δεν είναι απαραίτητα κακό – αλλά πρέπει να βρεθεί μια ισορροπία». Το ερώτημα, δηλαδή, είναι αν θυσιάζεται η ελληνική ακτογραμμή για να στέλνουμε στο εξωτερικό τσιπούρες και λαβράκια.
Η Αμοργός γιορτάζει το «φρένο» στην αλιεία
Το 1985 στη χώρα υπήρχαν 12 μονάδες με συνολική παραγωγή περίπου 100 τόνων. Το 2023, με βάση την ετήσια έκθεση της Ελληνικής Οργάνωσης Παραγωγών Ιχθυοκαλλιέργειας (ΕΛΟΠΥ) οι μονάδες ήταν 287 και ο συνολικός όγκος παραγωγής υδατοκαλλιέργειας 153.852 τόνοι, εκτιμώμενης αξίας 774,78 εκατ. ευρώ (δεν περιλαμβάνονται οι εκμεταλλεύσεις σε λιμνοθάλασσες).
Από το 2011
Το νομικό πλαίσιο που επέτρεψε τη μεγάλη έκρηξη των υδατοκαλλιεργειών στη χώρα θεσπίστηκε το 2011. Η κοινή υπουργική απόφαση πέρασε την ημέρα που έπεφτε η κυβέρνηση (ΠΑΣΟΚ). Σύμφωνα με την οργάνωση Greenpeace και το Ινστιτούτο «Αρχιπέλαγος», έδωσε το πράσινο φως για λειτουργία ιχθυοκαλλιεργειών ακόμη και σε περιοχές NATURA 2000.
«Δεν δόθηκε ποτέ η ευκαιρία στις τοπικές κοινωνίες να έχουν λόγο στη διαμόρφωση του μοντέλου ανάπτυξης της περιοχής τους», λέει η Αναστασία Μήλιου, διευθύντρια έρευνας του «Αρχιπελάγους».
Η Αναστασία Μήλιου, διευθύντρια έρευνας του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος», υποστηρίζει πως το σχέδιο των Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ) εξυπηρετεί τα συμφέροντα του κλάδου. «Οι τοπικές κοινότητες αγνοήθηκαν εντελώς. Δεν τους δόθηκε ποτέ η ευκαιρία να έχουν λόγο στη διαμόρφωση του μοντέλου ανάπτυξης της περιοχής τους». Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Πόρος. Το σχέδιο ΠΟΑΥ προβλέπει την αύξηση της παραγωγής στους 8.800 τόνους ετησίως, καλύπτοντας το ένα τέταρτο του νησιού. Υπάρχουν έντονες αντιδράσεις από μέρος των κατοίκων. «Το κράτος επιβάλλει κάτι που είναι κόντρα στη βούληση της τοπικής κοινωνίας, παραδίδοντας τον έλεγχο θαλάσσιων εκτάσεων σε ιδιώτες», έχει δηλώσει ο πρώην δήμαρχος Ιωάννης Δημητριάδης. Οι κάτοικοι ανησυχούν για τους επισκέπτες. Από τον τουρισμό εξαρτάται περίπου το 80% της τοπικής οικονομίας. «Αν υποβαθμιστεί το θαλάσσιο περιβάλλον δεν θα έρχονται πλέον τουρίστες», τονίζει ο Ανδρέας Καΐκας από την τουριστική επιτροπή Πόρου. «Κανείς δεν μας ρώτησε».
Κύρια δραστηριότητα
Ο Φίλιππος Πετρίδης, διευθύνων σύμβουλος της AMBIO, συμβουλευτικής εταιρείας που είχε συμμετοχή στον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό της Ελλάδας, φωτίζει μια άλλη πλευρά. «Οι υδατοκαλλιέργειες έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα, με λίγες εξαιρέσεις, σε περιοχές όπου δεν υπήρχαν άλλες δραστηριότητες. Δυστυχώς, δεν είναι όλη η Ελλάδα ένας τουριστικός παράδεισος», αναφέρει.
Ενα άλλο πρόβλημα σε σχέση με τις υδατοκαλλιέργειες είναι η έλλειψη διαφάνειας. Από έρευνα της Κάπα Research (2023) προκύπτει ότι 81% των πολιτών δηλώνουν ελλιπώς ή καθόλου ενημερωμένοι για το θέμα, ενώ ποσοστό 86% δεν γνωρίζει σχεδόν τίποτα για τις ΠΟΑΥ. Μεγάλη συζήτηση γίνεται και για το αποτύπωμα των ιχθυοκαλλιεργειών στο περιβάλλον. Το κόστος είναι βαρύ: για κάθε 1.000 τόνους ψαριών απορρίπτονται 1,8 τόνοι οργανικών αποβλήτων στη θάλασσα. Πολλές μονάδες λειτουργούν σε κόλπους με αδύναμα ρεύματα, όπου τα λύματα συσσωρεύονται. «Αφησαν τη βιομηχανία να αναπτυχθεί και μετά σκέφτηκαν να τη ρυθμίσουν», σχολιάζει εύστοχα εκπρόσωπος της Greenpeace.
Δύσκολη ισορροπία
Η Ελλάδα προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στις απαιτήσεις της παγκόσμιας αγοράς και την ανάγκη προστασίας των τοπικών κοινωνιών και των οικοσυστημάτων. Υπάρχει τρόπος; Το σίγουρο είναι ότι βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη στροφή, καθώς καλούμαστε να επανεξετάσουμε όχι μόνο τι αντλούμε από τη θάλασσα, αλλά και τι σχέση θέλουμε να διατηρήσουμε μαζί της.
