Θανάσης Χειμωνάς: Η δημοκρατία στο όριο

Σε μια εποχή που οι πόλεμοι, η άνοδος της άκρας δεξιάς και η συρρίκνωση των δικαιωμάτων απειλούν τη δημοκρατία σε παγκόσμιο επίπεδο, η ομιλία του Αντιδήμαρχου Αθηναίων Θανάση Χειμωνά στο συνέδριο “SDGs Conference 2025” που διεξήθχη στην Νέα Υόρκη, στα πλαίσια της 80ης Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ αυτή καταγράφει με σκληρή ειλικρίνεια την ελληνική πραγματικότητα.

Τον αυταρχισμό πίσω από κοινοβουλευτικές μάσκες, την κανονικοποίηση του ρατσισμού και την ανάγκη να αντιπαρατεθούμε με όπλο τον Πολιτισμό, την Παιδεία και την αλήθεια – πριν να είναι πολύ αργά.

Αναλυτικά η ομιλία:

Ζούμε, φίλες και φίλοι, πολύ δύσκολους καιρούς.

Δεν πρόκειται για κάποιο κλισέ. Το βλέπουμε όλοι μας καθημερινά. Αιματηροί πόλεμοι μαίνονται σε όλες τις γωνιές της Γης:

Εκατοντάδες χιλιάδες θύματα –ανάμεσά τους ένας τεράστιος αριθμός αμάχων, γυναικών, παιδιών, ηλικιωμένων– πληρώνουν το τίμημα πολιτικών και γεωπολιτικών επιλογών που δεν έκαναν ποτέ οι ίδιοι.

Ζούμε σε έναν κόσμο όπου οι πολιτικές δολοφονίες επιστρέφουν και συγκλονίζουν την ανθρωπότητα. Και τα θύματα πια δεν ανήκουν μόνο στη μία ή την άλλη παράταξη. Καλύπτουν ολόκληρο το ιδεολογικό φάσμα. Ο ρατσισμός, η μισαλλοδοξία, η ξενοφοβία, οι φυλετικές και θρησκευτικές διακρίσεις τείνουν να κανονικοποιηθούν. Δεν είναι πλέον περιθωριακές συμπεριφορές. Απειλούν να γίνουν οριστικά mainstream, μέρος της καθημερινότητας.

Βλέπουμε μαζικές διαδηλώσεις να ξεσπούν σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, όχι για να υπερασπιστούν την αλληλεγγύη ή τα δικαιώματα, αλλά για να διακηρύξουν την εχθρότητα απέναντι στη μετανάστευση. Βλέπουμε κόμματα της άκρας δεξιάς και του Alt Right να αυξάνουν παντού τη δύναμή τους. Σε πολλές χώρες κερδίζουν ή πρόκειται να κερδίσουν εκλογές. Και το χειρότερο, πολλές φορές αυτά τα κόμματα γίνονται αποδεκτά ως εταίροι σε κυβερνητικούς συνασπισμούς, νομιμοποιούμενα πλήρως.

Η δημοκρατία, η ελευθερία του λόγου, τα ανθρώπινα δικαιώματα – όλα όσα θεωρούσαμε δεδομένα μεταπολεμικά – απειλούνται και συρρικνώνονται.

Δεν θα κρυφτώ πίσω από γενικότητες.

Ζω σε μία χώρα, την Ελλάδα, η οποία –και το λέω με πλήρη συνείδηση– κυβερνάται από ένα καθεστώς απολυταρχικό και ρατσιστικό.

Προσοχή! Δεν έχουμε χούντα όπως εκείνη των συνταγματαρχών, τη μαύρη περίοδο 1967–74. Δεν έχουμε τανκς στους δρόμους. Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη εκλέχτηκε με τον πλέον δημοκρατικό τρόπο, με άνετη επικράτηση σε δύο συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις.

Μόνο που το 2025 τα απολυταρχικά καθεστώτα δεν εγκαθίστανται με στρατιωτικά πραξικοπήματα. Πλέον, εδραιώνονται μέσα από τους ίδιους τους θεσμούς. Γεννιούνται μέσα στο κοινοβούλιο. Αρχίζουν ως εκλεγμένες κυβερνήσεις και σταδιακά περιορίζουν τη δημοκρατία, μετατρέποντάς την στη δημοκρατία του ενός.

Στη χώρα που ζω, το μεγαλύτερο κομμάτι των mainstream ΜΜΕ είναι ελεγχόμενο. Δωροδοκήθηκε κανονικότατα κατά τη διάρκεια της πανδημίας με πρόσχημα την δήθεν ενημέρωση των πολιτών. Τα σκάνδαλα διαδέχονται το ένα το άλλο, αλλά ο απλός πολίτης είναι συχνά υποχρεωμένος να ψάχνει στο διαδίκτυο για να μάθει τις λεπτομέρειες που τα μεγάλα κανάλια αποκρύπτουν.

Θυμηθείτε: πριν δυόμιση χρόνια, πενήντα επτά άνθρωποι χάθηκαν στο μακράν πιο πολύνεκρο δυστύχημα της ιστορίας των ελληνικών σιδηροδρόμων. Και όμως, η τραγωδία αυτή κουκουλώνεται με πορίσματα αμφίβολης εγκυρότητας. Οι συγγενείς των θυμάτων λοιδορούνται όχι μόνο από τα συστημικά μέσα αλλά και από στρατιές κυβερνητικών τρολ στο διαδίκτυο.

Στο δικό μου τομέα, αυτόν της μετανάστευσης, τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα.

Πριν μερικούς μήνες, ως αρμόδιος υπουργός τοποθετήθηκε ένα πολιτικός με βαρύ ακροδεξιό παρελθόν, οι οποίος είχε υπάρξει επικεφαλής της νεολαίας φιλοναζιστικού κόμματος την δεκαετία του ‘80 και αργότερα εκπρόσωπος του franchise του Front National στην Ελλάδα. Όταν ο υπουργός αυτός ενεπλάκη σε σκάνδαλα αντικαταστάθηκε με αναλόγου πολιτικών πεποιθήσεων έτερο πολιτικό, σεσημασμένο για τις ακροδεξιές ιδέες του και γιο του σημαντικότερο ίσως ακροδεξιού ιδεολόγου στην Ελλάδα, ο οποίος (ο πατέρας) , μεταξύ άλλων είχε γράψει ένα βιβλίο όπου υποστήριζε πως οι Εβραίοι δεν είναι άνθρωποι.

Ο δεύτερος, έκανε ακριβώς αυτό το οποίο θα περίμενε κανείς από αυτόν, ακριβώς αυτό για το οποίο τοποθετήθηκε σε αυτή τη θέση: Υιοθέτησε μια σειρά από ακραία ρατσιστικά μέτρα, τα οποία αποτελούν όνειδος, όχι μόνο για τη χώρα μου αλλά και για την Ευρωπαϊκή Ένωση- η οποία επιμένει να σφυρίζει αδιάφορα. Φυλάκιση (υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις) μεταναστών και προσφύγων χωρίς καν να εξετάζεται το κατά πόσο δικαιούνται άσυλο. Ένα μέτρο που φυσικά ισχύει για όλους., γυναίκες με παιδιά, ηλικιωμένους, ανάπηρους. Υπό προϋποθέσεις απέλαση (ή και φυλάκιση) ακόμα και για νόμιμους μετανάστες που διαμένουν χρόνια στη χώρα. Δαιμονοποίηση- σχεδόν στοχοποίηση όσων ΜΚΟ εργάζονται για την παροχή βοήθειας σε μετανάστες και πρόσφυγες. Η ελληνική κυβέρνηση έχει φτάσει στο σημείο να καυχιέται ότι χειροτέρευσε συνειδητά την ποιότητα των γευμάτων στις δομές για μετανάστες, ώστε να τους κάνει τη ζωή τους αβίωτη.

Δυστυχώς, η Ελλάδα δεν είναι πια εξαίρεση. Είναι ακραίο παράδειγμα, αλλά όχι μοναδικό. Παρόμοια φαινόμενα συναντάμε σε πολλές χώρες της “πεφωτισμένης” Δύσης. Ακόμα και σε κολοσσούς όπως τη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Αγγλία. Το επιχείρημα είναι πάντοτε το ίδιο: «πρέπει να υιοθετήσουμε κάποια σκληρά μέτρα, για να μη βρεθεί η άκρα δεξιά στην εξουσία».

Μα, όταν θες πραγματικά να πατάξεις την ακροδεξιά δεν κάνεις όπως αυτή. Κάνεις ακριβώς το ανάποδο. Αλλιώς γίνεσαι εσύ η Ακροδεξιά

Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι μόνο τα καθεστώτα Όρμπαν, Μελόνι ή ακόμη και ο Ντόναλντ Τραμπ. Η συντήρηση υπήρχε και θα υπάρχει πάντα. Το ζήτημα είναι τα κόμματα που εκλέγονται με φιλελεύθερες ή κεντροαριστερές σημαίες, που υπόσχονται να λειτουργήσουν ως αναχώματα στην ακροδεξιά, αλλά τελικά γίνονται κερκόπορτες.

Πονάει πολύ αυτό που θα πω αλλά αυτή τη στιγμή, ο μόνος ιδεολογικός χώρος που έχει να παρουσιάσει ένα αφήγημα είναι εκείνος της “σκληρής” Δεξιάς. Τι έχουμε να παρατάξουμε εμείς στα, αίολα και αποκρουστικά- αλήθεια είναι, επιχειρήματά τους; Την ποσόστωση των ηθοποιών στις ταινίες του Χόλιγουντ; Πως θα συμβάλλουμε στην ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων όταν κάνουμε περικοπές σε ό,τι τους αφορά- αλλά και στον Πολιτισμό, την Παιδεία, στο πλαίσιο δογμάτων όπως το Rearm Europe;

Γιατί η πραγματική συμπερίληψη δεν επιτυγχάνεται με όπλα ή με αποκλεισμούς τύπου cancel culture.

Επιτυγχάνεται με Πολιτισμό. Με Παιδεία. Με Αθλητισμό. Με το παιχνίδι από την πιο μικρή ηλικία.

Οφείλουμε να σταθούμε απέναντι στον ρατσιστή, να τον πολεμήσουμε, να μην τον φοβηθούμε. Δεν θα κουνήσουμε όμως το δάχτυλο στον απλό πολίτη που ενδεχομένως, επηρεασμένος και από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και την παραπληροφόρηση, της οποίας και πέφτει θύμα, να νιώθει άβολα όταν βλέπει γύρω τους ανθρώπους που είναι διαφορετικοί από αυτόν.

Αυτός ο πολίτης δεν είναι εχθρός μας.. Είναι ένας παραπλανημένος εν δυνάμει σύμμαχος. Και οφείλουμε να τον προσεγγίσουμε με σεβασμό, να τον ακούσουμε, να τον πείσουμε με επιχειρήματα και αλήθειες.

Πρέπει, λοιπόν, να βγούμε μπροστά με ιδέες. Με προτάσεις. Με ένα αφήγημα που δεν θα είναι αμυντικό αλλά επιθετικό. Να συνεργαστούμε με τις μεταναστευτικές κοινότητες, με την κοινωνία των πολιτών. Να παρατάξουμε επιχειρήματα ουσίας.

Δεν χρειάζεται και δεν πρέπει να μιμούμαστε τον αντίπαλο με fake news ή ανήθικες μεθόδους. Έχουμε κάτι πολύ πιο δυνατό: την αλήθεια. Και αρκεί να την πούμε καθαρά, να τη φωνάξουμε δυνατά.

Το μέλλον, βεβαίως, διαγράφεται δυσοίωνο. Σκοτεινό. Απρόβλεπτο.

Για κάποιες δεκαετίες, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ανθρωπότητα έζησε μια συγκριτικά ήρεμη περίοδο. Φαινόταν πως είχαμε μάθει από τα λάθη του παρελθόντος. Όμως, όλα δείχνουν πως αυτό αλλάζει.

Ο Ιταλός φιλόσοφος Αντόνιο Γκράμσι έγραφε: ««Η κρίση έγκειται στο ότι το παλιό πεθαίνει και το νέο δεν μπορεί να γεννηθεί· μέσα σ’ αυτό το μεσοδιάστημα παρουσιάζονται τα πιο διαφορετικά παθολογικά φαινόμενα.» Αυτά τα έγραψε στη φυλακή, λίγο πριν πεθάνει, όταν την Ιταλία κυβερνούσε ο φασίστας Μουσολίνι. Και όλοι ξέρουμε τι ακολούθησε.

Σήμερα, βρισκόμαστε ξανά σε μια τέτοια μεταιχμιακή εποχή. Γύρω μας πολλαπλασιάζονται τα «παθολογικά συμπτώματα». Ο αυταρχισμός, η παραπληροφόρηση, η απογοήτευση, η αίσθηση αδιεξόδου.

Οφείλουμε, λοιπόν, να το βοηθήσουμε αυτό το νέο να γεννηθεί. Να το καλλιεργήσουμε, να το προστατεύσουμε, να το φέρουμε στο φως.

Πριν να είναι πολύ αργά.